| نام اثر تاریخی | شماره ثبت ملی | تاریخ ثبت | توضیحات |
|---|---|---|---|
| آب‌انبار سرمستان | 22183 | 1386 | بخش مرکزی |
| آثار سنگی شاهزاده ابوالقاسم | 8404 | 1382 | " " |
| آرامگاه بی بی دولت | 23329 | 1387 | " " |
| آسیاب‌آبی گنوی | 22179 | 1386 | " " |
| تل سوزو دیر | 22174 | 1386 | " " |
| چاه رمیله | 8405 | 1382 | " " |
| چاه سنگی جبرانی 1 | 8402 | 1382 | " " |
| چاه سنگی جبرانی 2 | 8403 | 1382 | " " |
| چاه‌های آب بردستان | 22171 | 1386 | " " |
| قلعه بردستان | 4049 | 1380 | " " |
| قلعه زندان | 8398 | 1383 | بخش بردخون |
| قلعه گنوی | 22170 | 1386 | بخش مرکزی |
| محوطه بردو | 22181 | 1386 | " " |
| مسجد بردستان | 2060 | 1377 | " " |
رضا طاهری محقق تاریخ جغرافیایی خلیج فارس در کتاب از مروارید تا نفت (تاریخ خلیج فارس) با بررسی زندگی در هزاره تاریکی تاریخ قوم ایرانی در کنار جلگه‌های خلیج فارس و نخچیرگاه (جغرافیای طبیعی شکار حیوانات) این شهرستان را از قدیمی‌ترین آبادی جغرافیای تاریخی اقوام ایرانی می داند و بخش بیشتر جغرافیایی اجتماعی - سیاسی دیر را در قرن‌های ساسانی و اسلامی زیر مجموعه سیراف (تابع ایالت فارس) می داند و بعدها در ماندستان و سپس دشتی بررسی می‌کند. بنای بندر دیر جدید را بر خرابه‌های بنادر کهن دوران سلوکی و اشکانی تصویر می‌کند و وجه تسمیه بندر دیر را در مهاجرات بحرینی‌های از محله دیر در بحرین (در دو قرن پیش) می داند.[2]
رضا طاهری با استناد به گفته حمدالله مستوفی در کتاب نزهه‌القلوب (هشتم هجری): ماندستان بیابانی است سی‌فرسنگ بر ساحل دریا و در آنجا دیرهاست و هیچ آب روان و کاریز ندارد و حاصلش جز غله و پنبه دیمی ندارد. همچنین با استناد به نوشته‌های گریشمن و آرتورکریسنسن و ایجاد شهرک‌های سلوکی نشین در خلیج فارس و گمانه‌های احمد اقتداری درباره نام بتانه در کتاب شهرهای باستانی خلیج فارس، در ذکر بلوک ماندستان، کلمه ماندستان را در کلمه «مند» را اسم قسمت سفلای رود سکان (ثکان) و ماندستان قدیم و سیف مظفر را در بلوک دشتی بررسی می کند. و می گوید: اما آنچه از پیشینه این منطقه و آثار باستانی موجود در منطقه برمی آید از آبادیهای کهن‌تر از سیراف اسلامی یا دوران پس از سیراف هخامنشی است.[3]
بعضی از مورخین معتقدند که بندر دیر در اصل یهودی نشین بوده‌است که احتمالا به علت تفوق آنها بر دیگر نحله‌های مذهبی و نیز احداث کنیسه‌هایی به نام دیر، این منطقه را دیر نامیده‌اند که با گذشت زمان در تلفظ کتابت به دیر مبدل گردیده‌است.
از آثار و ابنیه بر جای مانده مثل قلعه‌ها، سدها و قناتهایی که از قدمت تاریخی برخوردارند، نشان از گذشته‌ای پر رونق و عصری طلایی و نیز ارتباطات بازرگانی و تجارتی با سرزمین‌های دوردستی همچون هند و چین و بین‌النهرین و حتی بخش‌هایی از آفریقا را دارد.
